Tag: Краков

Дзень у гісторыі. 18 сакавіка. Напад мангола-татараў. Рыжскі мірны дагавор. Наймагутны смерч. Нарадзіўся кампазітар М. Рымскі-Корсакаў

Навіна ад

1241 год. У бітве пры Хмельніку пад Кракавам войска Залатой Арды перамагае польскае войска і мангола-татары працягваюць заваяванне Еўропы.

Перад гэтым частка войска мангола-татараў прайшлася па Гарадзеншчыне і Берасцейшчыне.

Кракаў быў амаль цалкам знішчаны манголамі.  У 1259 годзе горад зноў быў разрабаваны манголамі, у 1287 годзе мангольскі напад удалося адбіць.

1662 год. У Парыжы пачала дзейнічаць першая служба грамадскага транспарту.

Яна з’явілася па ідэі знакамітага вучонага Блеза Паскаля. 

Першыя транспартныя сродкі мелі восем сядзячых месцаў і курсіравалі па пэўным маршруце, у пэўныя гадзіны, нават калі яны не былі запоўнены пасажырамі. 

Такая карэта на пачатку XIX стагоддзя атрымала назву “омнібус”, што азначае “для ўсіх”.

1758 год. Памёр Тамаш Жэброўскі (1714–1758).

Архітэктар, матэматык, рымска-каталіцкі дзеяч. Магістр філасофіі і вольных навук. Прадстаўнік мастацтва ракако.

Быў прэфектам будаўніцтва ў рэзідэнцыі езуітаў у Бабруйску (1746), будаўніцтва ў віленскім навіцыяце, прафесарам у Крожскім, Полацкім езуіцкіх калегіумах, Віленскай езуіцкай акадэміі.

Удзельнік будовы, перабудовы шэрагу касцёлаў у Бабруйску, Вільні, Смаргоні і іншых, астранамічнай абсерваторыі віленскай Акадэміі, кіраваў будаўніцтвам Полацкага езуіцкага калегіума, праектаваў палац Агінскага ў Ашмянскім павеце.

1844 год. Нарадзіўся Мікалай Рымскі-Корсакаў.

Расійскі кампазітар, педагог, дырыжор, музычны крытык, марскі афіцэр, удзельнік «Магутнай купкі». 

Паходзіць са старажытнага полацкага роду Корсакаў, з якім звязаны і Баркулаб Корсак (уласнік Баркалабава, заснавальнік Баркалабаўскага манастыра, дзе быў створаны Баркалабаўскі летапіс), і палітычныя і ваенныя дзеячы Рымскія-Корсакавы.

Аўтар 15 опер, 3 сімфоній, сімфанічных твораў, інструментальных канцэртаў, кантат, камерна-інструментальнай, вакальнай і духоўнай музыкі. 

У яго оперы «Казка пра цара Салтана» у 1916 годзе дэбютаваў у Марыінскім тэатры беларускі спявак Вячаслаў Селях-Качаньскі, які атрымаў сусветную вядомасць. 

Памёр 21 чэрвеня 1908 года.

1903 год. Нарадзіўся Міхась Маскалік.

Беларускі хрысціянскі дэмакрат, уніяцкі святар, культурна-грамадскі дзеяч у Заходняй Германіі, удзельнік беларускага хрысціянскага руху XX ст., душпастыр і педагог. Доктар філалогіі.

Вучыўся ў Віленскім універсітэце,  берлінскай Вышэйшай тэхнічнай школе ў Шарлотэнбургу, мюнхенскім Калегіуме Св. Андрэя, заснавальнік «Саюза беларускіх студэнтаў у Германіі».

Быў святаром у Вільні, здзяйсняў святарскія абавязкі сярод беларускіх і ўкраінскіх ваеннапалонных польскай арміі ў Баварыі. У 1943 годзе арыштаваны, некалькі месяцаў правёў у канцлагеры Заксенгаўзен. Вызвалены намаганнямі Папскай місіі ў Германіі. 

З’яўляўся дэканам для беларусаў-каталікоў у Заходняй Германіі, заснавальнік і кіраўнік Беларускай харытатыўнай службы, якая дапамагала беларускім і ўкраінскім бежанцам у Германіі.

Абараніў доктарскую дысертацыю «Янка Купала: Пясняр беларускага народа», выдадзеную на нямецкай мове ў 1961 годзе як манаграфія.

Памёр 25 верасня 1965 года.

Касцёл Св. Ганны у Вільні.

1904 год. Памёр Міхал Грушвіцкі, беларускі і польскі кампазітар (1828–1904).

Скончыў Шляхецкі інстытут у Вільні. Працаваў у канцылярыі Віленскага грамадзянскага губернатара, у Мінскім су­дзе, займаўся сельскай гаспадаркай у сваім маёнтку Выганічы пад Ракавам.

Напісаў кантаты паводле паэмы А. Міцкевіча «Дзяды» і твораў У. Сыракомлі. 

Выступаў з аўтарскімі канцэртамі ў Мінску.

1916 год. Памерла ўраджэнка Гомельшчыны Зінаіда Радчанка (1839–1916).

Беларуская і ўкраінская фалькларыстка і этнограф. Член Рускага геаграфічнага таварыства

Падрыхтавала кнігу «Зборнік маларускіх i беларускіх песень Гомельскага павета, запісаных для голасу з акампанементам фартэпіяна», выдала зборнік «Гомельскія народныя песні (беларускія і маларускія)», які змяшчаў 676 песень і 83 прыказкі адной толькі воласці Гомельскага павета, этнаграфічную яго карціну. У прадмове да зборніка апісала побыт, абрады і звычаі сялян.

Усяго апублікавала каля 700 народных песень, у тым ліку 180 з мелодыямі.

Арнаменты Гомельшчыны.

1921 год. Падпісаны Рыжскі мірны дагавор паміж Польшчай і Савецкай Расіяй.

Бакі пацвердзілі незалежнасць БССР. Граніца ўстанаўлівалася значна далей на усход ад «лініі Керзана». Да Польшчы адыходзіла Заходняя Беларусь, тэрыторыя якой складала 113 тысяч квадратных кіламетраў з насельніцтвам 4,6 мільёны чалавек.

Польшча абавязвалася прадаставіць беларусам, рускім і ўкраінцам усе правы, якія забяспечвалі б свабоднае развіццё культуры, мовы і веравызнання. Такія ж правы прадастаўляліся палякам на тэрыторыі РСФСР, БССР і УССР. 

Дагавор быў ратыфікаваны Прэзідыумам Усерасійскага ЦВК 14 красавіка 1921 года, Ю. Пілсудскім на падставе паўнамоцтваў, дадзеных сеймам, – 16 красавіка 1921, ЦВК УССР – 17 красавіка 1921 года. Абмен ратыфікацыйнымі граматамі адбыўся ў Мінску 30 красавіка 1921 года. Усходнюю граніцу Польшчы, вызначаную дагаворам, дзяржавы Антанты афіцыйна прызналі толькі ў 1923 годзе.

1925 год. Наймагутны з зарэгістраваных на тэрыторыі ЗША, а верагодна, і на ўсім зямным шары смерч пранёсся ў паўночна-ўсходнім напрамку праз штаты Місуры, Ілінойс і Індыяну. 

Да гэтага смерчы захопліваючы паласу шырынёй каля 400 м, рухаліся з хуткасцю парадку 70 км/г і, звычайна, кіламетраў праз 20 “выдыхаліся”. Але ж “трохштатны” (прыняты ў ЗША назоў) смерч імчаўся з хуткасцю звыш 100 км/г і на працягу 352 км буяніў у паласе шырынёй звыш 1 000 м.

Сумны вынік: загінулі 695 чалавек, каля 2 000 былі паранены, 50 000 пазбавіліся прытулку. Быў нанесены вялізны матэрыяльны ўрон – разбурана шмат дамоў і мастоў, пашкоджаны транспартныя сродкі.

1932 год. Нарадзіўся Эрнест Сабіла.

Беларускі пратэстанцкі рэлігійны і грамадскі дзеяч, пастар Беларускай евангельскай царквы.

Маленства і юнацтва правёў у Бабруйску.  

У 1949 годзе на вучня Сабілу завялі крымінальную справу за імкненне стварыць беларускую арганізацыю, якая б базавалася на абароне нацыянальных, рэлігійных і сацыяльных свабодаў беларусаў.

У 1951 годзе, калі быў  студэнтам Мінскага медінстытута, арыштаваны за «актыўную агітацыю з ужываннем нацыянальных і рэлігійных забабонаў», прысуджаны да расстрэлу, але гэты прысуд заменены на 25 гадоў канцлагераў. Правёў 5 гадоў у турмах і лагерах, адкуль двойчы рабіў спробы ўцёкаў. Зноў стаў вязнем ГУЛАГ у 1957 годзе, у 1959 годзе абвінавачаны ў стварэнні няіснай Расійскай Прагрэсіўнай Партыі.

У 1964 годзе, праз 13 гадоў зняволення, быў вызвалены і вярнуўся да актыўнай рэлігійнай дзейнасці, хаця знаходзіўся пад наглядам КДБ. 

З 1988 года прасвітар Евангельскай Царквы ў Мінску, выступае ў СМІ, становіцца сустаршанём Беларускай Хрысціянска-Дэмакратычнай Злучнасці. У 1989 годзе асвяціў першы з’езд БНФ, узначальваў адзіную цалкам беларускамоўную баптысцкую грамаду, зарэгістраваную як Беларуская Евангельская Царква (забаронена ў 2006 годзе). 

Каля 20 гадоў будаваў царкву ў Асіповічах, у якой, акрамя набажэнстваў на беларускай мове, ладзіў сустрэчы з вядомымі дзеячамі беларускай культуры і палітыкамі.

Памёр 5 лютага 2022 года.

1983 год. Нарадзіўся Віталь Воранаў.

Беларускі літаратар, перакладчык, выдавец. Папулярызатар беларускай дуды.

У 1996 разам з бацькамі эміграваў з Беларусі ў Польшчу. 

Сузаснавальнік і старшыня Беларускага культурна-асветніцкага цэнтра ў Познані, заснавальнік выдавецтва «Белы крумкач». Адзін з рэдактараў літаратурнага часопісу «Паэтычныя Сшыткі».

Аўтар зборнікаў апавяданняў на матэрыялах фальклорных экспедыцыяў па Палессі і Падляшшы, кнігі «Дударская Глыбоччына».

Перакладчык з англійскай, чэшскай і польскай моў. 

Разам з брыт-поп гуртом «Hair Peace Salon» удзельнічаў у музычных праектах грамадскай кампаніі Будзьма Беларусамі! «Тузін. Перазагрузка», «Budzma The Best Rock / Budzma The Best Rock/New», працаваў разам з Atlantica, Tanin Jazz ды іншымі.

1996 год. Адбылося здабыццё святых мошчаў арцыбіскупа Лукі, якія цяпер спачываюць у Свята-Траецкім кафедральным саборы Сімферопаля.

Арцыбіскуп Лука, у свеце Валянцін Война-Ясянецкі (1877–1961) – беларус, выхадзец са старажытнага беларускага роду, з сям’і ўраджэнцаў Магілёўскай губерні. 

Рэлігійны дзеяч, урач-хірург, вучоны і духоўны пісьменнік, аўтар прац па анестэзіялогіі і гнойнай хірургіі. Доктар медыцыны, доктар багаслоўя, прафесар. Лаўрэат Сталінскай прэміі першай ступені за манаграфію “Нарысы гнойнай хірургіі”.

Арцыбіскуп Сімферопальскі і Крымскі, арцыбіскуп Тамбоўскі і Мічурынскі, арцыбіскуп Краснаярскі і Енісейскі, біскуп Ялецкі, Ташкенцкі і Туркестанскі.

Быў рэпрэсіраваны і правёў у спасылцы 11 гадоў.

Сінодам Украінскай праваслаўнай царквы ў 1995 годзе прылічаны да ліку святых.

Дзень у гісторыі. 2 лютага. Параза на Стрэве. Абранне каралём Ягайлы. Нарадзіліся рэфарматарка Бона Сфорца, асветнік Пётр Скарга, паўстанец Кастусь Каліноўскі

Навіна ад

Сусветны дзень водна-балотных угоддзяў (World wetlands day, з 1997 года).

Устаноўлены ў гонар  падпісання ў іранскім горадзе Рамсар “Канвенцыі аб водна-балотных угоддзях”. 

Асноўнай мэтай канвенцыі з’яўляецца захаванне і рацыянальнае выкарыстанне водна-балотных угоддзяў як сродку дасягнення ўстойлівага развіцця ва ўсім свеце. 

Слова “балота” паходзіць з балта-славянскіх моў. Таму нядзіўна, што прарадзімай славян называюць багністую мясцовасць паміж Беларускім Палессем і Балтыйскім морам.

Водна-балотныя ўгоддзі – адны з самых прадуктыўных, з’яўляюцца прадуцэнтамі кіслароду, месцамі біялагічнай разнастайнасці, крыніцамі вады і першаснай прадуктыўнасці, ад якіх залежыць існаванне шматлікіх відаў раслін і жывёл, памяншэнне ўтрымання вуглякіслага газу ў паветры.

Балота Ельня 

Грамніцы (Стрэчанне).

Дзень прынясення ў Іерусалімскі храм немаўляці Ісуса Хрыста яго бацькамі на 40-вы дзень пасля Нараджэння і на 32-гі дзень пасля Абразання. У Іерусалімскім храме Святое сямейства сустрэў  (адсюль «стрэчанне») на ганку Сімяон Багапрыімец. 

 «Калі на Грамніцы нап’ецца певень вадзіцы, то на Юр’я наесца вол травіцы», «Грамніца – хлебу палавіца».

У гэты дзень, у 1914 годзе зафіксаваны самы ранні сход снега на Магілёўшчыне.

Невядомы аўтар. «Стрэчанне», 1731 год. Успенская царква, аграгарадок Басценавічы  Мсціслаўскага раёна

1348 год. Бітва на рацэ Стрэве каля Коўна паміж арміяй Тэўтонскага ордэна і злучанымі войскамі Вялікага Княства Літоўскага і Смаленскага княства. 

Перад бітвай ордэнскае войска – прускія рыцары і наёмныя – англійскія, французскія і іншыя – на працягу тыдня спусташала землі Панямоння. 

Гэта быў паход ці не ўсёй Еўропы супраць ВКЛ. Саюзныя войскі Альгерда і Кейстута складалася, апроч уласна ліцвінаў, з атрадаў Уладзіміра-Валынскага, Бярэсця, Віцебска, Смаленска, Полацка.

Бітва скончылася вельмі цяжкай паразай вялікалітоўскіх сіл, сярод загінулых адзначаны князь Нарымонт, але і заваёўнікі стратэгічна нічога не выйгралі.

1348 год. У бітве на Стрэве загінуў Нарымонт-Глеб Гедзімінавіч. 

Князь полацкі (1336-1345), пінскі.

Другі сын Гедзіміна. Быў князем у Ноўгарадзе (1333-1335), атрымаў у кармленне Ладагу, Арэшак, Карэлу і палову Капор’я. Ускосна згадваецца як полацкі кароль у дагаворы Смаленска з Рыгай (1340).

Пасля 1345 года атрымаў Пінскае княства, якое заставалася і за яго нашчадкамі – Нарымонтавічамі да канца XIV стагоддзя. 

З’яўляўся буйнейшым землеўладальнікам і, відаць, найуплывовейшым князем ВКЛ. Супраць яго і Яўнута выступілі браты Альгерд і Кейстут, што прымусіла да ўцёкаў у 1345 годзе да залатаардынскага хана Джанібека (Альгерд перадаў Полацкае княства свайму сыну Андрэю).

Нарымонт вярнуўся ў ВКЛ і браў удзел у паходзе супраць Тэўтонскага ордэна.

1386 год. Вялікі князь ВКЛ Ягайла абраны каралём Польшчы пад імем Уладзіслаў II Ягайла. 

Ягайла – старэйшы сын вялікага князя Альгерда ў другім яго шлюбе, з цвярской князёўнай Ульянай Аляксандраўнай, князь віцебскі, вялікі князь літоўскі (1377–1392), кароль польскі (1386–1434) і вярхоўны князь літоўскі (з 1392).

Падпісаў Крэўскую унію (1385) – дынастычны саюз паміж Польскім каралеўствам і ВКЛ, прыняў каталіцтва і быў ахрышчаны як Уладзіслаў у Кракаве, ажаніўся з каралевай Ядвігай.

У 1410 годзе разам з Вітаўтам кіраваў саюзным войскам у час Грунвальдскай бітвы.

Ягайла заклаў падмурак для шматвяковай польска-літоўскай уніі, заснаваў дынастыю Ягелонаў – галіну Гедзімінавічаў, якая да канца XVI стагоддзя правіла ў ВКЛ і Польшчы і стала адной з самых уплывовых дынастый у канцы сярэдневяковай і ранняй сучаснай Цэнтральнай і Усходняй Еўропы.

1494 год. Нарадзілася Бона Сфорца. 

Каралева польская і вялікая княгіня літоўская, другая жонка Жыгімонта I Старога, маці Жыгімонта II Аўгуста.

Імкнулася ўзмацніць палітычную ўладу і эканамічную моц манархіі, абараняла дзяржаўныя землі ад незаконнага прысваення феадаламі.

Правяла эканамічную рэформу Валочная памера (1557) на прынцыпах інтэнсіўнага вядзення гаспадаркі, з выкарыстаннем меліярацыі, палепшанага севазварота, з унармаваным падаткаабкладаннем.

Паспрыяла пашырэнню найноўшых заходнееўрапейскіх кулінарных, культурных, тэхнічных дасягненняў, спажывецкіх прыхільнасцяў эпохі Рэнесансу ў Польшчы і ВКЛ. З яе дзейнасцю звязваюць з’яўленне або пашырэнне ў меню арыстакратыі экзатычнай усходняй садавіны (апельсінаў, лімонаў, гранатаў, фігаў), прыпраў (шафрану, фенхелю, імбіру, цынамону, цукру), а таксама аліўкаў,  разынак, мігдалаў, марцыпанаў, рысу і іншых. Найбольш яскравым новаўвядзеннем лічыцца салата і іншая агародніна, а таксама ўвядзенне ў карыстанне відэльцаў.

Памерла 19 лістапада 1557 года.

Імем Боны Сфорцы была названа цэнтральная плошча мястэчка Моталь (зараз – плошча Леніна).

Бона Сфорца пэндзля Банавентуры Дамброўскага, 1840-я гады

1536 год. Нарадзіўся Пётр Скарга. 

Царкоўны і палітычны дзеяч Рэчы Паспалітай, пачынальнік польскай аратарскай прозы. 

Прафесар, першы рэктар Віленскай акадэміі, стваральнік і першы рэктар полацкага езуіцкага калегіума, заснавальнік калегіумаў у Рызе і Дэрпце (Тарту). Ініцыятар і прапагандыст Брэсцкай уніі 1596 года. 

Празваны сучаснікамі Златавустам. У ХІХ стагоддзі разглядаўся польскай інтэлігенцыяй як прарок трагічнага лёсу краіны, бо папярэджваў, што прамаруджванне цэнтралізацыі ўлады шкодна адаб’ецца на лёсе краіны.

Памёр 12 верасня 1612 года.

1838 год. Нарадзіўся Кастусь Каліноўскі. 

Палітычны дзеяч, публіцыст, паэт. Адзін з кіраўнікоў паўстання 1863–1864 гадоў.

Прымаў удзел у таемнай ваенна-рэвалюцыйнай арганізацыі афіцэраў Генштаба, якую ачольвалі Зыгмунт Серакоўскі і Яраслаў Дамброўскі. На Гародзеншчыне ствараў рэвалюцыйныя арганізацыі, у 1862 годзе з паплечнікамі распачаў выпуск «Мужыцкай праўды» – першай у гісторыі газеты на беларускай мове. 

У 1862 годзе ачоліў Літоўскі правінцыяльны камітэт па падрыхтоўцы паўстання, у студзені 1863 распачаў паўстанне, 1 лютага 1863 года узначаліў Часовы правінцыяльны ўрад Літвы і Беларусі.

29 студзеня 1864 года выдадзены царскім уладам камісарам Магілёўскай губерні Вітаўтам Парфяновічам. 

Публічна павешаны 22 сакавіка 1864 года на гандлёвай плошчы Лукішкі ў Вільні.

Таемна пахаваны на Гедзімінавай (Замкавай) гары ў Вільні, побач з іншымі лідарамі і ўдзельнікамі паўстання, забітымі на загад расійскай акупацыйнай улады. Усе магілы былі зроўнены з зямлёй.

Урачыстае перапахаванне К. Каліноўскага і іншых паўстанцаў адбылося 22 лістапада 2019 года на могілках Росы у Вільні.

Адзін з першых беларускіх мастацкіх фільмаў быў «Кастусь Каліноўскі» (1928). У 1943 годзе ў гонар героя была названая савецкая партызанская брыгада, якая дзейнічала каля Гродна і Беластока.

У гонар деяча названыя вуліцы ў Мінску, Гродна, Магілёве, Пінску і іншых гарадах Беларусі, гімназія № 1 у г. Свіслач. Адзіны беларускі помнік усталяваны ў Свіслачы. Бюст усталяваны ў Нью-Ёрку.

Указ прэзідэнта Беларусі ад 15 студзеня 1996 года № 26 зацвердзіў Ордэн Кастуся Каліноўскага. Узнагарода не выкарыстоўваецца, але не выходзіла і адпаведнай пастановы аб яе скасаванні.

У 2022 годзе на Украіне створаны беларускі добраахвотнікі полк імя Каліноўскага.

1892 год. Памёр Люцыян Крашэўскі. 

Беларускі і польскі мастак, фатограф. Прыродазнавец, краязнавец. Брат Юзэфа Крашэўскага і Каятана Крашэўскага. Ілюстратар іх твораў. 

Аказваў дапамогу ўдзельнікам паўстання 1863–1864 гадоў, за што быў сасланы на Урал.

Рабіў замалёўкі помнікаў архітэктуры і народных тыпаў на Гродзеншчыне. У ссылцы навучыўся фатаграфаваць, рабіў здымкі краявідаў Панямоння.

1892 год. Уільям Пэйнтэр атрымаў патэнт на металічны бутэлькавы корак, які быў названы Crown Cork – кронен-корак. 

У 1880-я гады коркі, якія ўжываюцца для бутэлькавай укупоркі розных напояў, не зачынялі бутэльку досыць шчыльна і нярэдка разбураліся. У выніку якасць напою псавалася, вуглякіслы газ не ўтрымліваўся ўнутры, а звонку трапляла паветра. 

Каб вырашыць гэтую праблему, амерыканскі вынаходнік У. Пэйнтэр з Балтымора, вынайшаў корак у форме кароны, які герметычна закаркоўваў бутэлькі. 

Корак меў гафрыраваны фланцавы край і тонкі ўкладны дыск з кары коркавага дуба на донцы. Такі корак просты і эканамічны ў вырабе. Кронен-корак шырока выкарыстоўваецца і дагэтуль, толькі колькасць зубцоў на гафрыраваным фланцавым краі паменшана з 24 да 21.

1902 год. Нарадзіўся Станіслаў Грынкевіч. 

Беларускі лекар-псіханеўролаг, пісьменнік, культурны, грамадскі і палітычны дзеяч, публіцыст, перакладчык, папулярызатар навукі.

Вучыўся на медыцынскіх факультэтах Віленскага, Познаньскага ўніверсітэта. Працаваў лекарам-псіханеўролагам у клініках Познаньскага ўніверсітэта, Беластока, Вільні, быў прызнаны найлепшым маладым псіхіятрам Польшчы 1937 года. 

Выкладаў гігіену ў Віленскай беларускай гімназіі, псіхіятрыю ў Медыцынскім інстытуце ў Новай Вілейцы. Узначальваў Беларускае навуковае таварыства, актыўна друкаваўся ў беларускіх газетах і часопісах.

З лекцыямі па медыцыне ездзіў па заходнебеларускіх мястэчках і вёсках.

Аўтар прац «3 зацемак аб характары беларусаў», «Аб праве на Бацькаўшчыну», «Гігіена псіхічная як праблема асноўных адносін да жыцця», «Псіхааналіз і праблемы літаратурныя і грамадскія», «Узгадаванне характару», «Народ», кніг «Парады хворым і здаровым», «Аб тэатры», шэрагу п’ес, апавяданняў, аповесцяў, эсэ.

З прыходам у Вільню савецкіх войск арыштаваны, але здолеў уцячы з цягніка падчас вывазу вязняў. У гады нямецкай акупацыі ў Вільні браў удзел у нацыянальным падполлі. Арыштаваны НКДБ у 1944 годзе і вывезены спачатку ў Мінск, потым у Магілёў.

18 мая 1945 года ваенным трыбуналам прыгавораны да вышэйшай меры пакарання. Расстраляны 25 ліпеня 1945 года ў Магілёве. Існуюць таксама версіі, што памёр на этапе, альбо ў лагеры.

1957 год. Нарадзіўся Аляксей Ляляўскі. 

Беларускі рэжысёр тэатра лялек, заслужаны дзеяч мастацтваў, лаўрэат Нацыянальнай тэатральнай прэміі.

У 1982–1986 гадах працаваў галоўным рэжысёрам Магілёўскага тэатра лялек. З 1986 года – галоўны рэжысёр Беларускага дзяржаўнага тэатра лялек.

Значнае месца ў яго творчасці займаюць сучасныя інсцэніроўкі дзіцячай класікі. Сярод найлепшых пастановак для дзяцей у Магілёўскім тэатры «Віні-Пух і ўсе, усе, усе…» паводле А. Мілна, «Дзіўныя прыгоды ката ў ботах» Н. Слепаковай паводле Шарля Перо, «Дзед і жораў» В. Вольскага.

Цікавыя і моцныя яго пастаноўкі і для дарослых.

Ставіў спектаклі ў тэатрах Літвы, Нідэрландаў, Польшчы, Расіі, Славеніі.

1983 год. Трагічна загінуў на пажары Мікола Прашковіч. 

Беларускі дысідэнт, перакладчык, адзін з самых таленавітых беларускіх літаратуразнаўцаў ХХ стагоддзя.

Адзін з першых пачаў даследаваць паэзію Сімяона Полацкага, абараніў кандыдацкую дысертацыю на тэму “Паэзія Сімяона Полацкага”. Першым напісаў вялікі артыкул пра творчасць Ларысы Геніюш «Шлях паэта» (1967).

Спецыялізаваўся па старажытнай беларускай літаратуры. Некаторыя яго выступленні ў друку вылучаліся асаблівай палемічнай завостранасцю і атрымалі шырокі грамадскі рэзананс у Беларусі. 

Даверлівы, адкрыты і залішне эмацыянальны М. Прашковіч быў выкарыстаны КДБ, пад пільным наглядам якога знаходзіўся, для дыскрэдытацыі некаторых патрыётаў, фабрыкацыі справы і выкрыцця ў 1973–1974 гадах «гнязда беларускіх нацыяналістаў» у АН БССР, у выніку чаго пацярпела цэлая група беларускіх навукоўцаў.

Па абвінавачанні ў беларускім нацыяналізме ў 1974 годзе быў звольнены з работы ў АН БССР.

Пэўны час заставаўся беспрацоўным, затым працаваў грузчыкам, карэктарам у часопісе «Родная прырода» і газеце «Вечерний Минск».

Алесь Белакоз і Мікола Прашковіч (справа)

Дзень у гісторыі. 1 снежня. Разгром савецкага паўстання ў Эстоніі. З’явіўся часопіс “Playboy”. Сустрэча пад Ла-Маншам. Загінуў адзін з першых партызанаў Ціхан Бумажкоў.

Навіна ад

Сусветны дзень барацьбы са СНІДам (World AIDS Day, з 1988 года) заснаваны па ініцыятыве Сусветнай арганізацыі аховы здароўя. 

Праблема распаўсюджвання ВІЧ-інфекцыі застаецца адным з самых вострых медыцынскіх і сацыяльных глабальных выклікаў. Агульнасусветная колькасць людзей, якія жывуць з ВІЧ каля 40 мільёнаў чалавек, з пачатку эпідэміі ад звязаных са СНІДам хвароб памерла каля 37  мільёнаў.

Па стане на канец 2021 года ў Беларусі з ВІЧ-станоўчым статусам пражывала больш за 23 тысячы чалавек. Больш за ўсё хворых у Гомельскай вобласці з лідарам г. Светлагорскам. Лідар у Магілёўскай вобласці – Асіповічы. 

За апошняе дзесяцігоддзе найбольшая колькасць новых выпадкаў рэгіструецца ва ўзроставай групе 35-49 гадоў, пераважае палавы шлях перадачы ВІЧ – на яго долю прыпадае больш за 80% выпадкаў, якія выяўляюцца ўпершыню.

 

1783 год.  Французскі фізік Жак Шарль здзейсніў палёт на вадародным аэрастаце. 

У палёт ён адправіўся сам разам з памагатым Роберам з саду Цюільры ў Парыжы. Абалонку дыяметрам 8 м за тры дні напоўнілі вадародам і шар узляцеў. Палёт працягваўся 2 гадзіны 5 хвілін на вышыні каля 400 м на адлегласць каля 40 км.

У той жа дзень у другім палёце Шарль падняўся яшчэ вышэй – на 2000 м. 

Гэта не было першым вандраваннем людзей на паветраным шары (10 днямі раней, 21 лістапада 1783 гады, Пілатр дэ Розье і маркіз д’Арланд ужо паднімаліся ў паветра на цеплавым аэрастаце канструкцыі братоў Мангальф’е), але вадародам абалонка шара была напоўненая ўпершыню.

 

1826 год. На 96-м годзе пайшоў з жыцця Станіслаў Богуш-Сестранцэвіч. 

Беларускі рэлігійны дзеяч, літаратар, навуковец. Дзядзька В. Дуніна-Марцінкевіча.

У 1773 годзе стаў біскупам Беларускай дыяцэзіі, у 1780 – Магілёўскай архідыяцэзіі, з 1782 – архібіскупам Магілёўскім. З 1798 года – мітрапаліт усіх рымска-каталіцкіх касцёлаў у Расійскай імперыі. Спачуваў паўстанню 1794 года.

У Магілёве заснаваў друкарню, тэатр, бровар, суконную фабрыку, аранжарэю ў Буйнічах. Пабудаваў касцёл Святога Станіслава ў в. Маляцічы (зараз – Крычаўскі раён).

Аўтар вершаў, казанняў, паэм. Апекаваў навуцы. Старшыня Вольнага эканамічнага таварыства, прэзідэнт (1813) Імператарскай Акадэміі навук.

Адзін з заснавальнікаў ідэялогіі заходнерусізму. аўтар «Граматыкі літоўскай» са слоўнікам (пад «літоўскай мовай», мусіць, мелася на ўвазе беларуская)

Захапляўся помнікамі старажытнасці, збіраў манускрыпты. Аўтар «Гісторыі Таўрыды», «Гісторыі сарматаў і славян».

У Магілёве захаваўся будынак былога палаца Сестранцэвіча (вул. Ленінская, 25). У Пецярбургу ўстаноўлены  мармуровы бюст.

Пахаваны ў Пецярбургу ў пабудаваным ім касцёле Св. Станіслава.

 

1867 год. Нарадзіўся Ігнацы Масціцкі. 

Польскі палітычны і дзяржаўны дзеяч, вучоны-хімік. Акадэмік Акадэміі навук Польшчы ў Кракаве.

Прэзідэнт Польшчы (1926-1939). Рэалізоўваў палітычную лінію, якую падтрымліваў і шэраг дзеячаў нацыянальна-вызваленчага руху ў Заходняй Беларусі.

 Быў прыхільнікам памяркоўнага ўмяшання дзяржавы ў эканоміку.

Аўтар навуковых прац, патэнтаў у галіне хімічных тэхналогій, арганізатар хімічнай прамысловасці ў Польшчы. Распрацаваў прамысловы метад атрымання азотнай кіслаты з паветра.

Памёр 2 кастрычніка 1946 года.

У яго гонар названы канал у Брэсцкім раёне і ў Валынскай вобласці Украіны, правы прыток ракі Заходні Буг. 

1896 год. У Зэльве нарадзіўся Іона Фрэйдзін. 

Савецкі географ, эканаміст, доктар геаграфічных навук, прафесар.

Кіраваў даследаваннямі па складанні схемы перспектыўнага развіцця і размяшчэння прадукцыйных сіл Мурманскай вобласці, працаваў у Маскоўскім філіяле Геаграфічнага таварыства, кансультантам Цэнтральнага эканамічнага НДІ Дзяржплана РСФСР.

Увёў паняцце «Кольская Поўнач». Быў адказным рэдактарам зборнікаў «Прырода і гаспадарка Поўначы», «У падножжа Хібін», суаўтарам і рэдактарам «Геаграфіі Мурманскай вобласці», шматлікіх навукова-папулярных выданняў.

 

1924 год. У Эстоніі правалілася Першаснежанскае паўстанне. 

Няўдалая спроба ўзброенага захопу ўлады эстонскімі і засланымі з СССР камуністамі ў Эстонію для ўсталявання Савецкай улады і далучэння Эстоніі да СССР.

Пры падтрымцы СССР баявыя групы паўстанцаў сталі фармавацца з лета 1924 гады ў дзясятках гарадоў Эстоніі, пры вайсковых частках. Агульная колькасць паўстанцаў да лістапада 1924 г. склала каля 1000 чалавек, з іх у Таліне каля 400.

1 снежня змоўшчыкамі быў забіты 21 чалавек, у тым ліку міністр шляхоў зносін Эстоніі К. Карк. Паўстанне было задушана ў той жа дзень. 12 паўстанцаў было забіта падчас баявых дзеянняў, яшчэ некалькі чалавек загінулі пры супраціве арыштам. Паводле савецкіх крыніц, на працягу 2-3 месяцаў пасля паўстання было расстраляна некалькі сотняў чалавек, звыш 2 000 было арыштавана. Гісторык Тоомас Хіё пацвярджае пакаранне больш за 100 удзельнікаў перавароту.

Фота: план паўстання ў Эстоніі

 

1919 год. У Бабруйску нарадзіўся Уладзімір Дамарад. 

Беларускі графік.

З натхненнем пісаў  эцюды старажытных Віцебска, Бабруйска.

На вайне служыў снайперам, паміж баямі маляваў сваіх аднапалчан, а тыя адсылалі партрэты дадому замест фотакартак.

Пасля вайны працаваў у бабруйскім тэатры, узначальваў фонды гарадскога краязнаўчага музея, ствараў мастацкі летапіс Бабруйшчыны.

Па яго творах можна вывучаць усе маляўнічыя куткі Бабруйшчыны.

Памёр 2 лютага 2005 года.

Яго імя прысвоена дзіцячай мастацкай школе г. Бабруйска.

 

1919 год. Памёр Вандалін Шукевіч. 

Беларускі археолаг і этнограф,  член-карэспандэнт Кракаўскай акадэміі навук.

Даследаваў археалагічныя помнікі на паўночным захадзе Беларусі і поўдні Літвы. Адкрыў больш за 130 помнікаў каменнага веку. Даследаваў 16 курганаў і 376 каменных магіл тыпу жальнікаў XIII – XIV стагоддзяў, у 1903 годзе адкрыў грунтовыя магілы. Даследаваў Троцкі, Лідскі і Радунскі замкі.

Запісваў народныя паданні, легенды, прыкметы, якія потым публікаваў у часопісах.

Свае археалагічныя і этнаграфічныя калекцыі вучоны перадаў у музей Таварыства сяброў навук у Вільні, у зборы Эразма Маеўскага ў Варшаве і ў Этнаграфічны музей у Кракаве. Пэўныя рэчы трапілі таксама ў музеі Пецярбурга і Масквы.

На жаль, віленскія зборы падчас войнаў, рэвалюцый амаль поўнасцю знішчаны і разрабаваны.

 

1931 год. Нарадзіўся Валянцін Малышаў. 

Заслужаны архітэктар Беларусі.

Працаваў у інстытуце “Белдзяржпраект”, быў яго галоўным архітэктарам.

Асноўнымі яго работамі з’яўляюцца: Мінскі палац спорту, кінатэатр “Кастрычнік”, Рэспубліканская школа-інтэрнат па музыцы і выяўленчым мастацтве, генеральны план акадэмічнага гарадка, Дом праектных арганізацый Дзяржбуда, Палац культуры ў Салігорску, конна-спартыўны манеж у Ратамцы, будынкі санаторыяў “Беларусь” у Друскінінкай, Юрмале, серыі буйнапанэльных жылых дамоў для Гродна, Гомеля, Бабруйска, Брэста.

1939 год. Нарадзіўся Уладзімір Платонаў. Беларускі матэматык, Акадэмік НАНБ, АН СССР, Расійскай, Хенаньскай, Індыйскай акадэмій навук. Прафесар, доктар фізіка-матэматычных навук. Заслужаны дзеяч навукі.

Вядомы даследаваннямі па алгебры, алгебраічнай геаметрыі, алгебраічнай тэорыі лікаў, групах Лі, лінейных групах і тапалагічнай алгебры, прыкладной алгебры і крыптаграфіі.

Вырашыў праблему моцнай апраксімацыі ў алгебраічных групах і праблему Кнезера-Тытса. Распрацаваў прыведзеную К-тэорыю і вырашыў на гэтай аснове праблему Танака-Артына. Вырашыў праблему рацыянальнасці спінорных многаўтварэнняў.

Даказаў асноўную апраксімацыйную тэарэму для лінейных груп з канечным лікам утваральных. Адкрыў новы лакальна-глабальны прынцып для функцыянальных гіперэліптычных палёў, акрэсленых над полем алгебраічных лікаў.

 

1941 год. Загінуў Ціхан Бумажкоў. 

Адзін з кіраўнікоў партызанскага руху на Палессі, Герой Савецкага Саюза.

Нарадзіўся 30 чэрвеня 1910 года ў Прыморскім краі ў сям’і сялян з-пад Магілёва. У 1922 годзе вярнуўся на радзіму, у 1930 годзе скончыў школу рабочай моладзі ў Княжыцах.

З’яўляецца арганізатарам і камісарам аднаго з першых партызанскіх атрадаў на Беларусі (чэрвень 1941). Яго атрад «Чырвоны Кастрычнік» 16-18 ліпеня разграміў штаб нямецкай дывізіі ў в. Воземля Акцябрскага раёна.

6 жніўня 1941 года Бумажкоў і камандзір атрада Ф. Паўлоўскі першымі з партызан былі ўдастоены звання Героя Савецкага Саюза.

У жніўні 1941 года быў адкліканы ў Чырвоную Армію. Загінуў пры выхадзе з акружэння ў баі ў Палтаўскай вобласці.

У яго гонар у г.п. Акцябрскі пастаўлены помнік, названы чыгуначная станцыя ў Акцябрскім раёне, вуліцы ў Мінску, Бабруйску, Мазыры, Акцябрскім, Петрыкаве, в. Парэчча Акцябрскага раёна.

 

1943 год. Паводле аператыўнай зводкі Саўінфармбюро. 

Паміж рэкамі Сож і Дняпро, на паўночным захадзе ад Гомеля, савецкія войскі працягвалі весці наступальныя баі, падчас якіх занялі некалькі населеных пунктаў. У раёне ніжняй плыні ракі Прыпяць войскі занялі некалькі населеных пунктаў, у тым ліку раённы цэнтр Палескай вобласці Нароўля.

 

1953 год. У газетных шапіках Чыкага з’явіўся першы нумар мужчынскага часопіса “Playboy”. 

Выданне выйшла накладам 70 тысяч паасобнікаў, і яго заснавальнік Х’ю Хэфнер спачатку сумняваўся, што калі-небудзь выпусціць другі нумар. Аднак яго асцярогі не апраўдаліся – за тыдзень разышліся тры чвэрці выдання, а да канца першага дзесяцігоддзя часопіс прадаваўся тыражом больш за 1 000 000 асобнікаў.

Чыннік поспеху зразумелы. Справа ў тым, што часопіс Хэфнера кардынальна адрозніваўся ад тагачасных мужчынскіх выданняў, якія асвятлялі ў асноўным спартыўныя падзеі, турызм, яхты, ды пікнікі. 

Хэфнер прыдумаў раз у месяц змяшчаць на разгорнутым унутраным укладышы часопіса фотаздымак прыгожай аголенай дзяўчыны. Першы нумар “Плэйбоя” ўпрыгожыў здымак аголенай Мэрылін Манро з эратычнага календара за 1949 год. Яна ж была і першай мадэллю на цэнтральным развароце. У розныя гады для часопіса пазіравалі Мэрылін Манро, Элізабэт Тэйлар, Сіндзі Кроўфард, Памэла Андэрсан і іншыя вядомыя мадэлі.

1990 год. Праходчыкі француз Філіп Козет і брытанец Грэхэм Фаг, якія будавалі Еўратунэль з французскага і брытанскага бакоў, сустрэліся адзін з адным пад Ла-Маншам.

Будаўнікі паціснулі адзін аднаму рукі і выпілі шампанскага за самы доўгі ў свеце падводны тунэль – каля 50 км, 39 з якіх пракладзена пад марскім дном, у сярэднім на 45 метраў ніжэй за яго ўзровень.

Еўратунэль большай часткай праходзяць пад пралівам Ла-Манш, злучае кантынентальную Еўропу з Вялікабрытаніяй. Дзякуючы тунэлю стала магчыма наведаць Лондан, адправіўшыся з Парыжа, усяго за 2 гадзіны 15 хвілін. У самім тунэлі цягнікі знаходзяцца ад 20 да 35 хвілін.

Тунэль урачыста адкрыты 6 траўня 1994 гады. З’яўляецца трэцім па працягласці чыгуначным тунэлем у свеце. Яму належыць рэкорд па працягласці пад вадой – 39 км, а таксама як самага доўгага міжнароднага тунэлю.

Амерыканскае таварыства інжынераў-будаўнікоў аб’явіла Еўратунэль адным з сямі цудаў свету сучаснасці.